અંતર આગ
1 - બંદી....
બેશક એક કેદખાનાની બહારનું વાતાવરણ હોય એવું જ એ વાતાવરણ હતું. ચારેબાજુ ખામોશી છવાયેલી હતી. અહીં શાંતિ જાણે ભયને વરેલી હોય તેવુ ભાસતું હતું. લાકડાના એક અડીખમ દરવાજા ઉપર ‘વડોદરા સબજેલ’ એવું કોતરેલ હતું, ને એ દરવાજા જેવી જ તેની દીવાલો હતી. કદાચ અંગ્રેજોના સમયમાં બનેલી એ દીવાલો હવે વૃદ્ધાવસ્થામાં હતી. તેનો રંગ જાંખો પડી ગયેલો હતો. કોઈ કોઈ જગ્યાએ સિમેન્ટ ઉખડીને તેની લાલ ઈંટોની બનાવટને ખુલ્લી પાડી રહી હતી, ને ક્યાંક ક્યાંક સિમેન્ટથી દીવાલ પર મારેલ થિંગડાં નેતાઓની પ્રમાણિકતાને સ્પષ્ટ કરી રહ્યાં હતાં.
એ દીવાલ અને દરવાજાને કોઈ પસંદ નહોતું કરતું. કદાચ તેમાં રહેનારાઓ પણ નહીં એટલે પોતાની એકલતાને દૂર કરવા વર્ષોથી એ દરવાજો અને દીવાલો મનોમન એકબીજાને વરેલા હોય તેવું લાગી રહ્યું હતું...
દીવાલથી થોડેક દૂર એક વિશાળ વડવૃક્ષ વર્ષોથી ત્યાં કોઈની રાહ જોતું હોય એમ ટટ્ટાર ઉભું હતું. તેની જુલતી વડવાઈઓ પોતાની આઝાદીને ભરી ભરીને માણી રહી હતી. એ ઘેંઘુર વૃક્ષ નીચે કોઈ પરોપકારીએ બંધાવેલ ડંકી એક માત્ર બોલતો નિર્જીવ હતો. વડવૃક્ષ નીચેના છાંયડામાં રમતા નિર્દોષ બાળકોના સુંવાળા કોમળ શરીરને પડવાથી ક્યાંક વાગે નહીં તે માટે તે જમીન પર કોમળ સુંવાળું લીલું ઘાસ ઉગી નીકળ્યું હતું. કોઈ રખડતું ઢોર આવીને ખાઈ જશે એ ડર ભૂલીને બાળકોને સુવાસ આપવા માટે ત્યાં બે ચાર છોડ ઉગી નીકળ્યા હતા.
એ ઘાસ ઉપર કેટલાક બાળકો રમી રહ્યા હતા. ના ....ના.... પોતાના બાળપણના સોનેરી દિવસોને માણી રહ્યા હતા.
પેલી દીવાલ પાસેના એક પાનના ગલ્લા પર ત્રણેક હવાલદાર માવો ખાઈને પેલી વૃદ્ધ દીવાલ પર થૂંકીને તેને વધારે વૃદ્ધ કરી રહ્યા હતા!
વાતાવરણ શાંત હતું. એકાએક પેલા લાકડાના દરવાજાનો ઓગળો અંદરથી ખૂલતો હોય તેવો અવાજ આવ્યો અને ધીરે ધીરે એ જંગી દરવાજાના અંદરનો દરવાજો ખુલ્યો. તેના માથી તેના જેવોજ મજબૂત બાંધાનો પણ ફિક્કો પડી ગયેલો એક ચાળીસ પીસતાલીસ વર્ષનો આધેડ બહાર આવ્યો. તેના ચહેરા પર ઉદાસી છવાયેલી હતી. તેના લલાટ અને આંખોની નીચેની કરચલીઓ તેના દુઃખ નું વર્ણન કરી રહી હતી. તેની વધેલી દાઢી અને મૂંછના ખાસ્સા વાળ સફેદ થયેલા હતા.
કેદખાનાથી છૂટનારને આઝાદીની ખુશી અને પ્રિયજનોને મળવાનો ઉત્સાહ હોય જ, પણ એ વ્યક્તિને કોઈ જ ઉતાવળ કે ઉત્સાહ ન હતા! જાણે કેદખાના સિવાય તેનું કોઈ હોય જ નહીં તેવુ લાગતું હતું. એક નજર દરવાજા તરફ કરી તે આગળ ચાલ્યો પણ તેના પગને જાણે કોઈ મંઝીલે પહોંચવાનું જ ન હોય તેમ ધીરે ધીરે ઉપડતા હતા! પાન ના ગલ્લા પાસે આવતા તેને હવાલદાર તરફ એક નજર નાખી અને જાણે પોલીસતંત્રથી જ અસંતોષ અને નફરત હોય તેમ નજર ફેરવિ લીધી. નજર ફેરવી શક્યો પણ શબ્દોને કાન સુધી પહોંચતા અટકાવી શક્યો નહીં.
"સાલો પાગલ માણસ છે.... આખી જિંદગી નાનામોટા લેખ લખ્યા છે અને પોતાની જાતને 'વિઠ્ઠલ દાસ' જેવો મહાન લેખક સમજે છે....!" એક વૃદ્ધ દેખાતો હવાલદાર હાંસી ઉડાવતા બોલ્યો.…
'વિઠ્ઠલ દાસ'નું નામ સાંભળીને પેલા કેદીની નિસ્તેજ આંખોમા ઝળઝળિયાં દેખાવા લાગ્યા. તેના ચહેરા પરના ઉદાસ ભાવ ગુસ્સા અને નફરતમાં ફેરવાઈ ગયા. સર્વસ્વ ગુમાવી બેઠેલ માણસના લલાડ પર જેવી કરચલીઓ પડી જાય તેવી કરચલીઓ તે કેદીના ચહેરા પર પણ હતી જે હવે પ્રતિશોધના ભાવમાં ફેરવાઈ ગઈ હતી. તેના ખાલી હાથની મુઠ્ઠીઓ ભીંસાઈ ગઈ અને તેની આંખો કરડી થવા લાગી. તેની આંખોમાં નફરતની આગ ધગધગી રહી હતી પણ તેણે ડગલાં ભરવાનું ચાલુજ રાખ્યું.
"જવાદોને સાહેબ, આપણને શુ ખબર એનો ગુનો ખરેખર હતો કે નઈ.? કદાચ તેને ત્રણ મહિના ની સજા નિર્દોષ હોવા છતાં પણ ભોગવવી પડી હોય! આમ પણ તેના વર્તન પરથી ક્યારેય લાગ્યું જ નથી કે એ ગુનેગાર હોય! આજ સુધી કોઈએ એની ફરિયાદ કરી નથી. એનું વર્તન જોઈને જ તો જેલર સાહેબ એસ.પી. રાણાએ તેની એક મહિનાની સજા માફ કરી છે." એક નકવયુવાન હવાલદારે દયા દાખવી.
હળવે પગલે ચાલતો એ કેદી ગલ્લાથી દુર નીકળી ગયો હતો. પેલા હવાલદારનો અવાજ હવે તેને સંભળાતો ન હતો. તેના મનમાં વિચાર ઝંઝાવાત ચાલી રહ્યો હતો. છેલ્લા ત્રણ મહિનાથી હું આ જેલ માં હતો. મને મારા પરિવારનું કોઈ મળવા કેમ ના આવ્યું? શુ તેઓ પણ મને ખરેખર દોષિત સમજતા હશે? ના..... ના..... એવું ન હોય કોકિલા તો મને સમજે છે, બરાબર જાણે છે. એને તો ખબર છે હું આવો ગુનો કરવાનો વિચાર સુદ્ધાં ન કરૂ. વીસ વર્ષ થયાં અમારા લગ્ન જીવનને કોકિલા તો મને મારા કરતાં પણ વધુ જાણે છે. તે જાણે છે હું એવું દુષ કૃત્ય કદાપી ન કરું. અરે કોકિલા તો મારા દીકરાને પણ મારા જેવો બનાવવા માંગતી હતી. અને આર્યન પણ મને જ તેનું રોલ મોડેલ માનતો હતો! તો પછી કોકિલા મને એક વાર પણ મળવા કેમ ન આવી? આલિયા.... શુ એ પણ..... ? ના .... મારી દીકરી મને ભૂલી ન શકે. હું આ બધું કેમ વિચારું છું? આ બધું જ ખોટું છે. કદાચ તેઓ કોઈક રીતે મજબુર હશે. હું એમને મળીશ એટલે બધી ખબર પડી જશે. પણ હું એમને ક્યાં શોધું? ઘર તો મેં ક્યારનુંય વેચી દીધું છે. એ લોકો મારા ગયા પછી ક્યાં ગયા હશે? આર્યન તો હજુ નાનો છે અને આલિયા પણ કોલેજ ના છેલ્લા વર્ષમાં છે. એ પણ હજુ પગ પર ઉભી થઇ શકે એમ નથી. તો એ બિચારા ક્યાં રઝળતાં હશે? કોકિલા ને તો કોઈ સગા પણ નથી. દયારામ તો વર્ષો પહેલા મૃત્યુ પામ્યા હતા અને તેમને કોઈ પુત્ર તો હતા જ નઈ. તો એ બાળકો ને લઈને ક્યાં ગઈ હશે? આટલા મોટા શહેરમાં મારુ બીજું તો કોઈ છે જ નહીં!
એ કેદી પોતાના જ મન સાથે લડી રહ્યો હતો. તેની આંખો માંથી આંસુ સરી પડ્યા. હું ક્યાં તપાસ કરું એ લોકો ની? ક્યાં શોધું એમને? નાનું શાહ પાસે જાઉં? ના હવે તો નાનું પણ મારો મિત્ર ક્યાં રહ્યો જ છે? એ મને એક વાર મળવા સુદ્ધાં નથી આવ્યો. પણ તેના સિવાય બીજું તો મારું છે જ કોણ? મારે નાનું પાસે જવું જોઈએ એની એક મિત્ર તરીકે મારા પરિવારને સંભાળવાની જવાબદારી હતી.
તેને મન મક્કમ કર્યું. નાનું શાહને મળવાના વિચાર ઉપર એ અટકી ગયો અને એના પગ ઝડપથી ચાલવા લાગ્યા. ટૂંક સમયમાં એ ઝડપી ચાલ દોડમાં ફેરવાઈ ગઈ. એ કેદી રોડ ઉપર જઈ ને અચાનક અટકી ગયો. ના દોડવાના થાકને લીધે નહીં જ પણ નાનું શાહની હોટેલ દૂર હતી અને એટલું અંતર કાપતા જેટલો સમય લાગે એટલી ધીરજ એનામાં હવે રહી નહોતી. તેની છાતી ધમણ ની માફક ધબકતી હતી. કાપતા હાથે તેને એક ટેક્સી રોકી. તેની અધીરાઈમાં એને એ પણ ભાન ન હોતું રહ્યું કે ડ્રાઈવરને ચૂકવવા માટે તેની પાસે એક કોડી પણ ન હતી! ત્રણ મહિનાની કાચા કામની સજા કાપીને આવતા માણસ પાસે પૈસા હોય પણ ક્યાંથી? તેની પાસે હતી તો બસ લાગણીઓ, બેસુમાર નફરત અને પારાવાર વ્યથા!
તેના આધેડ ચહેરા પર વધી ગયેલા દાઢી, મૂંછ અને માથાના લાંબા વાળને લીધે તેનું મજબૂત શરીર વધુ પડછંદ અને ખડતલ લાગતું હતું, પણ એ મજબૂતાઈ માત્ર બહાર પૂરતી જ સીમિત હતી અંદરથી તો એ સાવ કોમળ અને ભાંગી પડેલ હતો. તેની ઉદાસ આંખો, તેના ધ્રુજતા હોઠ અને વર્ષોથી ન છલકેલી તેની આંખો માંથી આજે ઉભરાઈને સરી પડતા આંસુ તેની પારાવાર વ્યથાનું વર્ણન કરતા હતા. માની ન શકાય તેવું એ કરુણ દ્રશ્ય હતું. ટેક્સીની ગતિ સાથે તેના વિચાર અને વ્યથા પણ પળે પળે વધી રહ્યા હતા. યોદ્ધા જેવો મજબૂત દેખાતો એ કેદી નાના બાળકની જેમ વિલાપ કરી રહ્યો હતો. કેમ ન કરે? આખરે એ એક પિતા હતો, એક જવાબદાર પતિ હતો અને એક પ્રામાણિક વ્યક્તિત્વ હતું તેનામાં. એક મજબુર પિતા અને પતિ છેલ્લા ત્રણ ત્રણ મહિનાથી સજા ભોગવી રહ્યો હતો જે ગુન્હો તેણે કર્યો જ ન હતો!
ટેક્સી વડોદરા શહેરના વિશાળ રસ્તા પર દોડી રહી હતી. ગાડીઓના હોર્ન, લોકોના અવાજ અને ફેરિયાઓની બુમો એ બધા અવાજો ની વચ્ચે તેની આહનો સિસ્કાર ક્યાંય સમુદ્રમાં પડતા એક ટીપાની જેમ ઓગળી ગયો! છેલ્લા ત્રણ મહિનાથી સજા કાપીને આવતો કેદી એ વાતથી તો સાવ અજાણ જ હતો. કેદખાના કરતા પણ મોટી સજા તો બહાર એની રાહ જોઈ રહી હતી!
To be continue…..
વિકી ત્રિવેદી ‘ઉપેક્ષિત’
